در دنیای امروز با افزایش کسب و کارهای کوچک و شرکتهای استارتاپی، افراد به دنبال سرمایهگذاری خطر پذیر هستند. اکثر شرکت‌هایی که می‌شناسید در ابتدای رشد و شکل‌دهی خود از سرمایهگذاری خطر پذیر بهره گرفته‌اند. استارتاپها به دلیل اثر شبکه‌های نهفته در خود، در سالهای ابتدایی فعالیت، به جهت رشد و تامین نیازها به جذب سرمایه نیاز دارند و سرمایه‌گذاران خطر پذیر برای تامین مالی آنها پیش قدم خواهند شد. این نوع سرمایهگذاری جنبه های مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
سرمایه گذاری خطرپذیر چیست؟
سرمایه گذاری خطر پذیر در واقع شامل مجموعه فعالیت‌هایی میشود که سرمایه‌گذاران با در اختیار داشتن سرمایه، دانش فنی و تجربه‌ی مدیریتی برای بهره برداری از فرصت‌های بازار، شرکتها و کسب و کارهای نوپا را حمایت می‌کنند.
در این نوع سرمایهگذاری شما باید به طور کامل سود و زیان احتمالی را پذیرفته و به شراکت خود در هر شرایطی ادامه بدهید. لازم به ذکر است که بسیاری از سرمایه های خطرپذیر از شرکتهای تحت مدیریت حرفهای تأمین میشوند. بیشتر افراد سرمایهگذاری خطر پذیر را یک نوع منبع مالی برای استارتاپهای حوزه فناوری می‌بینند که این موضوع درست است.
میزان سرمایهای که از سوی VC تأمین میشود تا به حال تأمین مالی استارتاپهای زیادی را در حوزه فناوری بر دوش داشته است. از جمله آن می‌توان به فیسبوک، سیسکو، اپل، آمازون، گوگل، نتفلیکس، توئیتر، اینتل و لینکدین اشاره کرد. اما تمامی موارد سرمایه گذاری VC ها فقط به شرکتهای فناوری محدود نمی‌شوند. از جمله کسب و کارهای موفقی که با سرمایه گذاری خطر پذیر شروع به کار کرده‌اند می‌توان به استاپلز، هوم دیپات، استارباکس و بلوباتل اشاره کرد.
سرمایه گذاری خطرپذیر زیرمجموعه‌ای از سرمایهگذاری خصوصی است که اقدامات اولیه آن به قرن نوزدهم برمی‌گردد. خوب است بدانید که سرمایهگذاری VC پس از جنگ جهانی دوم به عنوان یک صنعت توسعه یافت. جورج دوریوت که مهاجری فرانسوی در کشور آمریکا بود پس از گذراندن تحصیلات خود در دانشگاه هاروارد به ارتش آمریکا پیوست. دوریوت در زمان خدمت خود در ارتش آمریکا، شرکتی به نام تحقیق و توسعه آمریکا را تأسیس کرد که به عنوان اولین شرکت سرمایهگذاری خطر پذیر در دنیا شناخته میشود.
اولین سرمایهگذاری شرکت تحقیق و توسعه آمریکا در اختیار کسب و کاری قرار گرفت که قصد داشت از فناوری اشعه ایکس برای درمان سرطان استفاده کند. در زمانی که این شرکت به هدف خود دست پیدا کرد، ارزش سرمایهگذاری انجام شده توسط دوریوت از ۲۰۰ هزار دلار به ۱٫۸ میلیون دلار رسید. با تصویب قانون Small Business Investment Act در آمریکا در سال 1958، شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر به وجود آمدند و همین امر موجب افزایش سرمایهگذاری بر کسب و کارهای کوچک شد.
ویژگی های سرمایه گذاری خطرپذیر چیست؟
این نوع سرمایهگذاری ویژگی های مختلف و قابل بحثی دارد که در ادامه به بررسی هر یک از آن ها می‌پردازیم.
مورد اول واسطه‌گر مالی است؛ به معنای اینکه سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران استراتژیک و سرمایه گذران فرشته را دریافت کرده و به صورت مستقیم روی پروژه‌های اقتصادی سرمایه گذاری می‌کنند.
مورد دوم کمبود نقدینگی است که معمولا نداشتن پشتوانه مالی به خصوص در ابتدای فعالیت در اکثر شرکتها دیده میشود.
مورد سوم کسب سود از طریق فروش سهام هنگام عرضه اولیه عمومی سهام (IPO) شرکتها است.
مورد چهارم مشارکت در حقوق صاحبان سهام و سود سرمایه است که مزایای بسیاری را به همراه دارد.
مورد پنجم در زمینه‌ی سرمایه گذاری‌های خطرپذیر این است که معمولا در پروژه‌های نوآورانه انجام میشود.
مورد ششم شامل تأمین کنندگان سرمایه‌های خطر پذیر است که معمولا در مدیریت شرکت مشارکت فعال را به عمل میآورند.
انواع سرمایه خطر پذیر
سرمایه خطر پذیر را می‌توان به طور کلی بر اساس مرحله رشد شرکت دریافت کننده سرمایه گذاری تقسیم کرد. به طور کلی، هر چه یک شرکت جوان‌تر باشد، ریسک برای سرمایه گذاران بیشتر است.
مراحل سرمایه گذاری VC عبارتند از:
قبل از شروع یا Pre-Seed: این اولین مرحله از توسعه کسب و کار است که بنیان گذاران سعی می‌کنند یک ایده را به یک طرح تجاری مشخص تبدیل کنند. آن ها ممکن است در یک شتاب دهنده کسب و کار ثبت نام کنند تا بودجه اولیه و راهنمایی را تضمین کنند.
کار کردن بر روی ایده یا Seed Funding: این نقطه‌ای است که یک کسب و کار جدید به دنبال عرضه اولین محصول خود است. از آن جایی که هنوز هیچ جریان درآمدی وجود ندارد، شرکت برای تامین مالی تمام عملیات خود به VC نیاز دارد.
تامین مالی در مراحل اولیه یا Early-Stage funding: زمانی که یک کسب و کار محصولی را توسعه داد، قبل از اینکه بتواند خود تامین مالی شود، به سرمایه بیشتری برای افزایش تولید و فروش نیاز دارد. سپس کسب و کار به یک یا چند دور تأمین مالی نیاز خواهد داشت که معمولاً به صورت تدریجی سری A، سری B و غیره نشان داده میشوند.
فرآیند سرمایه گذاری خطرپذیر
اولین قدم برای هر کسب و کاری که به دنبال سرمایه گذاری خطرپذیر است، ارائه یک طرح کسب و کار می‌باشد. در صورت علاقه‌مندی به پیشنهاد، شرکت یا سرمایه گذار باید بررسی‌های لازم را انجام دهد، که شامل بررسی کامل مدل کسب و کار، محصولات، مدیریت، و سابقه عملیاتی شرکت و موارد دیگر است. از آن جایی که سرمایه گذاری مخاطره آمیز تمایل دارد مقادیر دلاری بیشتری را در شرکتهای کمتری سرمایه گذاری کند، این تحقیق پیشینه بسیار مهم است. بسیاری از متخصصان سرمایه گذاری خطرپذیر، اغلب به عنوان تحلیلگران تحقیقات سهام، تجربه سرمایه گذاری قبلی داشته اند. دیگران دارای مدرک کارشناسی ارشد در مدیریت بازرگانی (MBA) هستند. متخصصان سرمایه گذاری خطرپذیر نیز تمایل دارند بر روی یک صنعت خاص تمرکز کنند. به عنوان مثال، یک سرمایه گذار خطرپذیر که در مراقبت‌های بهداشتی تخصص دارد، ممکن است تجربه قبلی به عنوان یک تحلیلگر صنعت مراقبت های بهداشتی داشته باشد. پس از انجام بررسی‌های لازم، شرکت یا سرمایه گذار تعهد سرمایه گذاری در ازای حقوق صاحبان سهام در شرکت را می‌دهد. این وجوه ممکن است به یکباره تأمین شود، اما معمولاً سرمایه به صورت دور ارائه میشود. سپس شرکت یا سرمایه گذار نقش فعالی در شرکت سرمایه گذاری شده ایفا میکند و پیشرفت آن را قبل از آزادسازی وجوه اضافی، مشاوره و نظارت میکند. در نهایت سرمایه گذار پس از مدتی از شرکت خارج میشود که معمولاً چهار تا شش سال پس از سرمایه گذاری اولیه، با شروع یک ادغام، خرید یا عرضه اولیه عمومی همراه است.
انواع نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر
برای سرمایه گذاری خطرپذیر که در ایران رایج است می‌‌توانیم ۳ مدل قرارداد را نام ببریم که هرکدام شرایط خاص خود را دارد. انواع این قرارداد ها شامل قراردادهای سهامی، قراردادهای قرض قابل تبدیل به سهام و قرارداد رویالتی یا حق الامتیازی هستند که هرکدام را توضیح می‌دهیم.
مدل قراردادهای سهامی در سرمایه گذاری خطرپذیر
این قرارداد از رایج‌ترین نمونه قراردادهای سرمایه گذاری خطرپذیر شناخته میشود. این مدل به صورتی است که استارتاپ مدنظر سرمایه ای را از شرکت سرمایه گذار دریافت کرده و به ازای آن، سهامی از کسب و کار خود را به سرمایه گذار واگذار میکند.
مدل قرارداد قرض قابل تبدیل به سهام در سرمایه گذاری خطرپذیر
وام قابل تبدیل به سهام یک بدهی کوتاه مدت است که به سهام تبدیل میشود. در واقع سرمایه گذار مبلغی را به صورت وام به آن ها واگذار میکند و در مقابل به جای پس گرفتن این پول به همراه سود آن، بخشی از سهام آن کسب و کار را بسته به شرایط موجود در این قرارداد در قالب سهام ممتاز در اختیار میگیرد.
مدل قرارداد حق الامتیاز در سرمایه گذاری خطرپذیر
این مدل قرارداد برای استارتاپ هایی کاربرد دارد که بتوانند در زمان کوتاه و سریعی به فروش برسند. در این روش قرارداد سرمایه‌گذار، در قبال مبلغی که در اختیار شما گذاشته است از سهام شرکت را در اختیار میگیرد و این حق را دارد تا از فروش محصول برای خود برداشت کند. پس از فروش محصول باید به ازای آن سهام را با قیمتی از پیش تعیین شده که نرخ مورد انتظار سرمایه گذار از سود را برآورده کند به استارتاپ بازگرداند.
مزایا و معایب سرمایه گذاری خطرپذیر
سرمایه گذاری خطرپذیر برای کسب و کارهای جدیدی که دسترسی به بازارهای سهام ندارند و جریان نقدی کافی برای گرفتن بدهی ندارند، بودجه تامین میکند. این ترتیب میتواند برای دو طرف سودمند باشد به طوری که کسب و کارها، سرمایهای را که برای تقویت فعالیت‌‌هایشان نیاز دارند به دست میآورند و سرمایه گذاران در شرکت های آینده دار سهام به دست میآورند. همچنین مزایای دیگری برای سرمایه گذاری VC وجود دارد. علاوه بر سرمایه گذاری، VC ها اغلب خدمات مشاوره‌ای را برای کمک به شرکتهای جدید ارائه میدهند و خدمات شبکه‌ای را برای کمک به آنها در جهت یافتن استعدادها و مشاوران ارائه میدهند. یک پشتوانه‌ی قوی از سوی VC میتواند برای سرمایه گذاری‌های بیشتر مورد استفاده قرار گیرد. از سوی دیگر، کسب و کاری که پشتیبانی VC را میپذیرد، میتواند کنترل خلاقانه خود را بر مسیر آینده از دست بدهد. سرمایه گذاران VC احتمالاً سهم بزرگی از حقوق صاحبان سهام شرکت را مطالبه می‌کنند و ممکن است شروع به درخواست از مدیریت شرکت نیز کنند. بسیاری از VC ها فقط به دنبال پرداخت سریع و بازدهی بالا هستند و ممکن است شرکت را برای خروج سریع تحت فشار قرار دهند.
کاربرد های سرمایه گذاری خطر پذیر
اگر به اطراف خود دقت کنید متوجه این موضوع خواهید شد که بسیاری از برنامه‌ها و خدماتی که در طور روز با آنها سر و کار داریم توسط سرمایه گذاری خطر پذیر به وجود آمده‌اند. مدتی پس از آن، استارتاپها هم شروع به جذب سرمایه خطر پذیر کردند اما نمی‌توان گفت که همه‌ی شرکتهای نوپا از این نوع سرمایه استفاده می‌کنند. استفاده‌ی درست از سرمایه خطر پذیر به صاحبان کسب و کار کمک می کند تا شرکت خود را بر مبنای درست تشکیل بدهند و علاوه بر آن شریک‌های قوی و بودجه‌ی مناسبی را در اختیار داشته باشند. در این میان توجه به تکنولوژی‌هایی که سرمایه گذاران خطر پذیر بر روی آنها فعالیت می‌کنند به شرکتها و دیگر سرمایه گذاران در زمینه‌ی شناخت بهتر گرایش‌های جدید تکنولوژی کمک ویژه‌ای خواهد کرد.
سرمایهگذاری خطر پذیر در ایران
با بررسی تاریخ اقتصاد متوجه این موضوع خواهید شد که از فعالیت سرمایه گذاری خطر پذیر در ایران بیش از یک دهه می‌‌گذرد. انجمن سرمایه گذاری خطر پذیر ایران در سال ۱۳۹۱ با حضور ۱۴ شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر تأسیس شد که هم اکنون بیش از ۹۰ عضو دارد. بر اساس آمار گزارش شده توسط این انجمن بیش از ۷۰ درصد سرمایه گذاری خطر پذیر انجام شده در ایران توسط شرکتها و صندوق‌‌های کاملاً خصوصی انجام میشود. صندوق‌‌های غیردولتی با سهامداری کمتر از ۴۹ درصدی بخش دولتی تنها ۲۰ درصد از سرمایه گذاری‌‌ها را انجام میدهند. بر اساس تحقیقات انجام شده در طی سالهای اخیر به این مسئله دست می‌یابیم که ساختار استاندارد و مطابق با فعالیت‌های جهانی که تیم مدیریت حرفهای را داشته باشد در این شرکتها به چشم نمی‌خورد. بدون داشتن نگاه بنگاه داری در این صنعت، نمی‌توان انتظار رشد و موفقیت از آن را داشت. به همین سبب نگاه دولتی که از سوی نهادهایی نظیر معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی با هدف حمایت از بنگاه‌های دانش بنیان صورت میپذیرد، نمی‌تواند موجب توسعه صنعت سرمایه گذاری خطر پذیر در ایران گردد.
سرمایه گذار خطر پذیر چه کسی است؟
سرمایه گذار خطرپذیر فردی است که به عنوان متخصص شناسایی کسب و کارهای سودآور شناخته میشود و عبارت است از اشخاص حقیقی و حقوقی که در یک کار تجاری به سرمایه گذاری مشغول میشوند. این افراد سرمایه‌ی خود را در اختیار شرکتهای کوچک با پتانسیل رشد بالا و کسب و کارهای نوپا قرار میدهند. با پیدایش بحران‌های مالی متعدد، سرمایه گذاری خطر پذیر به یک امر رایج تبدیل شده است که سرمایه گذاران برای بالا بردن منافع، کم کردن هزینه‌ها و دستیابی به بازده‌های بلند مدت آن را انجام میدهند.
افراد فعال در سرمایه گذاری خطر پذیر
جان استنبرگ: استنبرگ مالک یک شرکت VC با همین نام است. میزان سرمایه گذاری او در بین ۱۰ هزار تا ۱۰ میلیون دلار است. او علاوه بر رمز ارزها، در فین تک، صنایع غذایی و نوشیدنی، شرکتهای بزرگ و بیمه نیز سرمایه گذاری میکند.
کت هرناندز: هرناندز یک سرمایه گذار ریسک پذیر است که بر روی ارزهای دیجیتال، هوش مصنوعی، بخش آموزش و سلامت و خدمات بیمارستانی سرمایه گذاری میکند. میزان سرمایه گذاری هرناندز بین ۱۰۰ هزار تا ۱۰ میلیون دلار است.
ادی لازارین: او شریک شرکت a16z است و سرمایه گذار اولیه پروژه‌های رمز ارزی است. لازارین بین ۱۰ هزار تا ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری میکند.
مورگان بلر: بلر از شرکای NFX و خالق مشترک پروژه Diem فیسبوک است. میزان سرمایه گذاری مورگان بین ۲۵۰ هزار تا ۳ میلیون دلار است. او بر روی کریپتوکارنسی‌ها، بیوتکنولوژی، فین تک و شرکتهای بزرگ سرمایه گذاری میکند.
ویل کوییست: کوییست شریک Slow Ventures است. او بین ۵۰۰ هزار تا ۲ میلیون دلار بر روی رمز ارزها خدمات درمانی و بیمارستانی و اینترنت سرمایه گذاری میکند.
در استارتاپها مهم ترین مزایای VC چیست؟
از مهم‌ترین مزایای این نوع سرمایه گذاری که سود آن در اختیار استارتاپها قرار میگیرد می‌توان به اینکه به صورت وام نیست اشاره کرد و به همین واسطه شرکت را بدهکار نمی‌کند. همچنین در صورت شکست پروژه، شرکت یا فرد سرمایه گذار مسئول آن است. با استفاده‌ی درست از این نوع سرمایه گذاری، میزان سرمایه ی زیادی در اختیار شرکت نوپا قرار میگیرد و به طور کلی طرح های استارتاپی که نیازمند سرمایه‌ی زیاد برای آغاز کار هستند از سرمایه گذاران خطر پذیر کمک می‌گیرند. شرکتهای بزرگ سرمایه گذار معمولا استارتاپهای زیادی را تحت نظر گرفته و از آنها حمایت مالی می‌کنند؛ بنابراین پس از اتمام پروژه و خروج شرکت سرمایه گذار، استارتاپها میتوانند گنجینه‌‌ای از روابط متعدد با کمپانی‌های بزرگ و بزرگان صنایع مربوطه را در اختیار داشته باشند که به سرعت رشد آنها کمک ویژه‌ای خواهد کرد. یکی دیگر از مزایای حضور سرمایه گذار خطر پذیر برای استارتاپها این است که میتوانند برای تحقق ایده ی خود پیش از افراد دیگر دست به کار شده و آن را به ثمر برسانند.
معایب سرمایه گذاری خطر پذیر از دید استارتاپها چیست؟
به محض اینکه قرارداد سرمایه گذاری امضا میشود، شخصی از سمت هیئت مدیره شرکت سرمایه گذار به عنوان ناظر وارد هیئت مدیره شرکت نوپا شده و در تصمیم گیری درباره مواردی مانند بازاریابی، تولید و فروش حضور دارد و بنابراین از اختیارات هیئت مدیره شرکت نوپا کاسته میشود. با توجه به میزان دانش و اطلاعات اعضای شرکت سرمایه گذار، این دخالت‌ها میتواند از نظر مالی به نفع شما باشد یا خیر. از طرفی ممکن است که شما به جز هدف اصلی که به خاطر آن جذب سرمایه کرده‌اید، اهداف دیگری نیز داشته باشید که در طی آن مدت نتوانید به آنها بپردازید. از آن جا که ممکن است سرمایه گذار وقت چندانی برای رسیدگی به درخواست‌های تمامی استارتاپهای تحت پوشش و برگزاری جلسه با آنها را نداشته باشد در طی پروژه با اخلال رو به رو می‌شوید. یکی دیگر از مشکلات شرکتهای نوپا در ارتباط با سرمایه گذاری خطر پذیر، این است که با سرمایه گذاران پر توقع مواجه میشوند. این سرمایه گذاران فقط به دنبال کسب سود بیشتر هستند و هیچ توجهی به کسب و کار شرکت طرف قرارداد ندارند. آنها سهم بیشتر و بیشتری می خواهند و به همین دلیل استارتاپها را وادار به کارهایی می‌کنند که در طولانی مدت به ضررشان تمام میشود. باید بدانید که سرعت بیش از حد رشد یک استارتاپ نیز از جمله موارد دردسرساز به حساب می‌آید.
چرا سرمایه گذاری خطرپذیر مهم است؟
نوآوری و کارآفرینی هسته اصلی اقتصاد سرمایه داری است. با این حال، کسب و کارهای جدید اغلب سرمایه گذاری‌های بسیار پرخطر و هزینه بر هستند. در نتیجه، سرمایه خارجی اغلب به دنبال گسترش ریسک شکست است. در ازای پذیرش این ریسک از طریق سرمایه گذاری، سرمایه‌گذاران در شرکتهای جدید میتوانند حقوق صاحبان سهام و حق رای را به دست آورند. بنابراین، سرمایه گذاری خطرپذیر، به استارتاپها اجازه می‌دهد تا از زمین خارج شوند و بنیانگذاران بتوانند چشم انداز خود را تحقق بخشند.
سخن پایانی
سرمایه گذاری خطر پذیر که در این مطلب به توضیح آن پرداختیم برای افرادی از جمله کارآفرینان، سرمایه گذاران نهادی، بانکداران سرمایه گذاری و خود سرمایه گذاران خطر پذیر سود زیادی دارد. همچنین به گروه حمایتی وکلا، مشاوران و حسابداران نیز خدمت میکند. با توجه به تحقیقات و مقاله‌هایی که تا به امروز نوشته شده است اینکه آیا نیازهای سرمایه گذاران عمومی هم با بکارگیری سرمایه گذاری خطر پذیر برآورده می شود یا نه هنوز یک سوال بی پاسخ است.
